Transitie in 9 stappen
Circulair leren denken en doen betekent dat je leert om een transitie op gang te brengen in je manier van leven en in je manier van werken. In de 20e eeuw was groei het leidende paradigma. De 21e eeuw brengt scherp aan het licht dat de focus op groei eindig is en dat we op zoek moeten naar een nieuwe balans. Dat vergt een nieuwe manier van kijken naar onze werkelijkheid.
Transitie-Doe-Agenda
Een transitie is daarmee een diepgaande verandering van hoe we de uitdagingen van onze tijd aanpakken. Dit is een zoektocht. Sterker nog, niemand kan een blauwdruk leveren; er is geen eenduidig antwoord op de vraag hoe je tot duurzame oplossingen komt. Circulair leren denken en doen is tijd- en plaatsafhankelijk. Wij geloven dat de sleutel tot transitie in de praktijk ligt, bij de werkelijkheid van de professional op de werkvloer.
Een Transitie-Doe-Agenda kan je daarom het beste zien als een praktisch stuk gereedschap. Als een brug tussen het hier en nu en de gewenste situatie waarin circulair denken en doen de norm is. Omdat het hier een brug betreft die wordt ontworpen voor onderwijs, bouwen we deze op vijf pijlers die van invloed zijn op het leerproces: het curriculum, de pedagogisch-didactische aanpak, de bedrijfsvoering, de professionele deskundigheid van het team en de omgeving rond de school. Wie hiermee bekend is, herkent hierin de domeinen van de Whole School Approach voor duurzame ontwikkeling.
De transitie in 9 stappen
Voorbeeld transitie-doe-agenda
Stap 1 — Netwerk opbouwen – met wie gaan we de transitie inzetten?
Bedenk welke partners je wilt betrekken. Interne stakeholders zijn bijvoorbeeld docenten, management, onderwijsondersteunend personeel (denk aan conciërge, beleidsmaker, onderwijskundige) en natuurlijk de jongeren. Externe betrokkenen kunnen ondernemers zijn, of ouders, of mensen met expertise op het gebied van circulariteit.
- Maak een lijst met partners en nodig de mensen uit voor een gesprek.
- Leg uit dat jullie op ontdekkingstocht gaan hoe circulair denken en doen vast onderdeel van het onderwijs kan worden.
- Zorg ervoor dat iedereen als gelijken aan tafel zit: niemand van jullie weet nu al precies hoe jullie transitie vorm kan krijgen, ieders inbreng is waardevol.
Stap 2 — Draagvlak ontwikkelen – waarom willen we een transitie?
Verken waarom jullie een diepgaande verandering willen organiseren in jullie werk. Wat missen jullie in de huidige situatie? Welke woorden geven de verschillende partijen aan eventuele zorg of onvrede?
- Bouw aan een vertrouwensrelatie. Welke waarden vindt ieder aan tafel belangrijk?
- Onderzoek samen welke drie of vier gedeelde waarden jullie verbinden.
- Noteer jullie kernwaarden op een zichtbare plek.
Stap 3 — Dromen en doen – wat willen we bereiken?
Benoem waar jullie van dromen. Hoe ziet het onderwijs er op jullie school over 5 jaar uit, als dit mensen optimaal stimuleert om kennis en vaardigheden op te doen voor een circulaire economie? Waar worden jullie blij van?
- Denk groot; de fasering van jullie ideeën komt later.
- Gebruik werkvormen die de verbeeldingskracht versterken.
- Formuleer op basis van de genoemde steekwoorden jullie visie op gedroomd onderwijs.
De Whole School Approach (WSA) voor duurzame ontwikkeling
Whole School Approach
De Whole School Approach (WSA) helpt om duurzame ontwikkeling structureel en in samenhang te integreren in de schoolorganisatie. Na het formuleren van de visie doorlopen we in deze Transitie-Doe-Agenda stapsgewijs de vijf domeinen van de WSA waarop verandering plaatsvindt. Bij de portretten van de docenten en studenten in deze onderwijshandleiding staan die domeinen ter plekke benoemd.
Stap 4 — Op ontdekkingstocht met… het curriculum
Analyseer met elkaar het lesprogramma. Wat leren we, volgens de verschillende partners, en wat zouden we (meer) moeten leren? Waar staan we nu ten aanzien van het onderwijsprogramma, en waar moeten we naar toe als we circulair leren denken en doen als vast gegeven willen integreren?
- Bepaal wat docenten, studenten, ondernemers e.a. met oog op de toekomst nu missen in het curriculum.
- Formuleer de mijlpalen die jullie rond het curriculum willen bereiken.
Stap 5 — Op ontdekkingstocht met… de pedagogisch didactische aanpak
Analyseer met elkaar hoe de lesstof nu wordt aangeboden. Hoe worden mensen gemotiveerd om te gaan leren? Wat kan daarin beter, met oog op het leren voor circulariteit? En welke docenten inspireren door hun pedagogische houding? Hoe kan het team aandachtige betrokkenheid voorleven en een verbindende houding nastreven richting elkaar, de jongeren en de (leer)omgeving?
- Bedenk wat bronnen van inspiratie zijn en hoe deze versterkt kunnen worden in de school.
- Formuleer de mijlpalen ten aanzien van werkvormen en voorbeeldgedrag.
Stap 6 — Op ontdekkingstocht in… het gebouw en de bedrijfsvoering
Analyseer met elkaar hoe de leeromgeving bijdraagt aan het opdoen van circulaire kennis en vaardigheden. Waar ervaren mensen dat de school betrokken is bij de zorg voor elkaar en voor de planeet? Hoe kunnen het onderwijs en het beheer van plein, kantine, gebouw elkaar versterken? Hoe speelt de bedrijfsvoering in op de verbondenheid tussen omgeving, jongeren en de visie van de school?
- Bespreek welke randvoorwaarden bijdragen aan een optimale leeromgeving.
- Formuleer de mijlpalen die jullie willen bereiken rond het beheer van de huisvesting.
Stap 7 — Op ontdekkingstocht met… de professionele ontwikkeling
Analyseer welke circulaire kennis en vaardigheden er binnen het team aanwezig zijn. Hoe kunnen jullie structureel met en van elkaar leren? Welke kennis en vaardigheden ontbreken? Hoe ontwikkelen jullie als team een open, verbindende houding om het leerproces richting een circulaire economie te faciliteren?
- Benoem hoe jullie een open, verbindende houding ontwikkelen om aan te sluiten op het collectieve regionale leerproces richting een circulaire economie.
- Formuleer de mijlpalen die jullie leergierigheid, motivatie en ondernemendheid als team stimuleren.
Stap 8 — Op ontdekkingstocht met… de omgeving
Analyseer met de aanwezige partners wie in jullie netwerk ontbreekt. Welke bedrijven, overheden of organisaties hebben circulaire vraagstukken waar jongeren in mee kunnen denken? Hoe kunnen jullie hen en hoe kunnen zij jullie benaderen?
- Breng het netwerk met relevante partners in kaart.
- Formuleer de mijlpalen om een constructief netwerk te bouwen van ambitieuze en lerende partners.
Stap 9 — Tijdspad opstellen – wanneer wil je welke mijlpaal bereiken?
Een belangrijk ontwerpprincipe van de circulaire economie is dat je je handelen doordenkt in de tijd. Wat zijn de gevolgen van wat je doet op de langere termijn?
- Prioriteer de mijlpalen. Wat is laaghangend fruit en wakkert de energie en het draagvlak aan? Wat is moeilijker te bereiken maar wel essentieel om binnen 2 jaar te hebben gerealiseerd? Wat is echt lastig en moeten we gefaseerd gaan opbouwen in de komende vijf à zes jaar?
- Organiseer transparante communicatie. Maak zichtbaar wat jullie doen en waarom, vier je successen, organiseer je fuck-up momenten.
DE ZEVEN PIJLERS VAN DE CIRCULAIRE ECONOMIE
Wat is een circulaire economie?
Zoveel meningen, zoveel definities! Vereniging Circulair Friesland werkt daarom met zeven met uitgangspunten als ‘natuurwetten’ voor een duurzame circulaire economie. Door die wetten toe te passen bij het ontwerpen van een circulaire economie ondersteunt Circulair Friesland de realisatie van de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties in 2030. Bij het portret van Ingrid Zeegers staan deze nader uitgelicht.
